TRIDUUM PASCHALNE

Święte Triduum Paschalne (z łac. triduum – Trzy Dni) jest to najważniejsze wydarzenie w roku liturgicznym katolików, którego istotą jest celebracja Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Rozpoczyna się wieczorną Mszą w Wielki Czwartek (Msza Wieczerzy Pańskiej), kończy zaś drugimi nieszporami po południu Niedzieli Wielkanocnej.

Święta Wielkanocy wiążą się z żydowską Paschą. Samo słowo Pascha wywodzi się z hebr. paesah, co znaczy omijać, przejść. Święto to jest wspomnieniem niewoli narodu izraelskiego w Egipcie. Wyjście z Egiptu poprzedziło rytualne spożycie baranka paschalnego. Chrześcijanie wierzą, że Chrystus, kiedy spożywał ostatnią wieczerzę paschalną, wypełnił symbole starotestamentowe i że był Barankiem Paschalnym, który dopełnił zbawczej ofiary.

Pierwsze wzmianki o celebracji Wielkiego Tygodnia pochodzą z IV wieku. Aż do 1929 roku na określenie Triduum Paschalnego stosowano termin Triduum Sacrum. Obecnie używana nazwa pojawiła się w roku 1924.

Wielki Czwartek

W tym dniu sprawowana jest rano tylko jedna ofiara eucharystyczna, Msza Krzyżma świętego, celebrowana w kościele katedralnym przez biskupa i prezbiterów danej diecezji. Podczas tej mszy świętej biskup błogosławi oleje chorych i katechumenów oraz konsekruje święte krzyżmo. Kapłani zabierają nowe oleje do swoich parafii, stare zaś się spala. Msza Krzyżma kończy okres Wielkiego Postu.

Wieczorem odprawia się uroczystą Mszę Wieczerzy Pańskiej, która rozpoczyna Święte Triduum Paschalne. Jest ona sprawowana na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, podczas której Chrystus ofiarował Bogu Ojcu pod postaciami chleba i wina Swoje Ciało i Swoją Krew, a następnie dał Apostołom do spożycia oraz nakazał im, by czynili to na Jego pamiątkę. Podczas tego wydarzenia, Pan Jezus ustanowił dwa sakramenty święte - Kapłaństwo i Eucharystię.

Kapłani sprawują mszę w złotych ornatach. Po procesyjnym wejściu i obrzędach wstępnych, śpiewa się hymn Chwała na wysokości, podczas którego uderza się we wszystkie dzwony w kościele. Po zakończeniu hymnu milkną dzwony oraz organy aż do hymnu "Chwała na Wysokościach" śpiewanym podczas Wigilii Paschalnej. Drewniane kołatki zastępują dotychczas używane dzwonki i gong. Po homilii może odbyć się obrzęd umywania nóg. Kapłan zdejmuje ornat i podchodzi do 12 wybranych mężczyzn, którym polewa wodą stopy. Podczas Przeistoczenia konsekruje się odpowiednią liczbę komunikantów na Mszę Wieczerzy Pańskiej, jak i na Liturgię Męki Pańskiej w Wielki Piątek. Po modlitwie po Komunii następuje zazwyczaj wręczenie kwiatów i upominków kapłanom. Następnie przenosi się wszystkie puszki z Najświętszym Sakramentem do kaplicy adoracji, zwanej ciemnicą. Podczas przeniesienia śpiewa się hymn Sław języku tajemnicę.Tabernakulum jest puste, Wieczna lampka zgaszona, a ołtarz obnażony ze świec, mszału i obrusu.

Wielki Piątek

Tego dnia nie odprawia się Mszy świętych, z wielkiego szacunku do ofiary Jezusa Chrystusa poniesionej na krzyżu za grzechy całego świata. Jest to dzień powagi, skupienia i postu, w którym szczególnie czci się drzewo krzyża. Odprawia się drogę krzyżową. Wieczorem pod przewodnictwem papieża odbywa się Droga krzyżowa w rzymskim Koloseum.Centrum tego dnia jest Liturgia Męki Pańskiej.

Ołtarz jest tego dnia obnażony: bez krzyża, świeczników i obrusów.

Liturgię powinno się sprawować około godziny 15, jeśli racje duszpasterskie nie przemawiają za późniejszą porą. Kapłani ubrani w szaty mszalne czerwonego koloru udają się do ołtarza, po czym następuje prostracja i modlitwa (bez wezwania Módlmy się). W liturgii trydenckiej kapłan używa czarną kapę, którą zdejmuje na czas adoracji krzyża, zaś na obrzędy komunijne zdejmuje także czarną stułę i wkłada fioletowe szaty mszalne. Na procesję do Grobu zdejmuje ornat i wkłada fioletową kapę.

Liturgia Słowa

Pierwsze czytanie jest proroctwem Izajasza o mękach i cierpieniu Mesjasza (Iz 52,13-53,12Przebity za nasze grzechy).

Psalm responsoryjny jest fragmentem Psalmu 31 z refrenem: "Ojcze w Twe ręce składam Ducha Mego" (Ps 31,2 i 6.12-13.15-16.17 i 25)

Drugie czytanie to przedstawienie śmierci na krzyżu jako zbawienia, dokonanego przez najwyższego Arcykapłana według autora Listu do Hebrajczyków (Hbr 4,14-16;5,7-9 Chrystus stał się sprawcą zbawienia dla wszystkich, którzy Go słuchają).

Śpiew przed Ewangelią ukazuje Chrystusa posłusznego do śmierci i wywyższonego na wieki (Flp 2,8-9).

Ewangelia to opis Męki Pańskiej wg św. Jana czytanej lub śpiewanej z podziałem na role (J 18,1-19,42).

Modlitwa Powszechna, sięgająca starożytności chrześcijańskiej, jest modlitwą ludu Bożego za Kościół Święty, za Papieża, za wszystkie stany Kościoła, za katechumenów, o jedność chrześcijan, za Żydów, za niewierzących w Chrystusa, za niewierzących w Boga, za rządzących państwami i za strapionych i cierpiących. Modlitwę tę stanowi 10 wezwań, z których każde składa się ze wstępu, modlitwy w ciszy, oracji śpiewanej przez kapłana i aklamacji "Amen", która jest wyrazem potwierdzenia ze strony ludu.

Adoracja Krzyża jest uroczystym odsłonięciem krzyża (zakrytego najczęściej od V Niedzieli Wielkiego Postu). Kapłan dokonuje odsłonięcia w trzech etapach, za każdym razem śpiewając: "Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata" (Ecce lignum Crucis, in que salus mundi pependit), na co ludzie odpowiadają: "Pójdźmy z pokłonem" (Venite adoramus). Następnie wierni oddają cześć odsłoniętemu krzyżowi, np. poprzez pocałunek. W tym czasie śpiewa się improperia.

Komunia Święta. Obrzędy Komunii Świętej są pozbawione przekazania znaku pokoju. Komunia rozdawana jest z Hostii konsekrowanych w Wielki Czwartek. Liturgia Męki Pańskiej jest zatem odpowiednikiem bizantyjskiej "Liturgii uprzednio uświęconych Darów". Podczas Komunii nakrywa się obrusem ołtarz oraz ustawia świece i mszał. Po Komunii wszystko zostaje zniesione.

Procesja do Grobu Pańskiego. Zgodnie z wielowiekową tradycją na koniec Liturgii przenosi się puszki z komunikantami do Kaplicy Adoracji, Najświętszy Sakrament przenosi się do Grobu Pańskiego, gdzie następuje Jego wystawienie w monstrancji nakrytej przezroczystym białym welonem oraz krótka modlitwa, po której kapłan z ministrantami udaje się do zakrystii.

W tym dniu rozpoczyna się również nowenna do Miłosierdzia Bożego, która może trwać 9 godzin, 9 dni, 9 miesięcy lub nawet od 9 do 10 lat. Po Liturgii można odśpiewać (bez akompaniamentu organów) trzy części Gorzkich Żali.

Wielka Sobota

W Wielką Sobotę Kościół trwa przy Grobie Pańskim rozważając Mękę i Śmierć Chrystusa. Dawniej przed Liturgią Wigilii Paschalnej niszczono ołtarz i budowano nowy, współcześnie ołtarz zostaje obnażony, a kościoły są sprzątane. Istnieje też zwyczaj odwiedzania symbolicznych Grobów Pańskich w kościołach, a także grobów bliskich osób na cmentarzach. Formalnie Wielka Sobota posiada tylko teksty Liturgii Godzin, nie ma natomiast formularza Mszy Świętej, a Liturgia Wigilii Paschalnej (patrz niżej) należy już do Niedzieli Zmartwychwstania (z uwagi na żydowski system dat, wg którego po zachodzie słońca w sobotę rozpoczyna się niedziela).

W Polsce i niektórych sąsiednich krajach tradycyjnie wierni przynoszą w tym dniu w koszach potrawy wielkanocne (święconka), aby je poświęcić albo zapraszają kapłana do domostwa, gdzie poświęcony zostaje stół z potrawami.

Wigilia Paschalna i Niedziela Wielkanocna

Jest to czas świętowania zmartwychwstania Chrystusa. Dawniej Wielka Niedziela rozpoczynała się poranną mszą, rezurekcją (resurrectio łac. oznacza zmartwychwstanie), którą zapowiadało uroczyste bicie w dzwony, głoszące, że Chrystus zmartwychwstał. W związku z odnową liturgii i przywróceniem dawnych ceremonii Triduum, celebracja ta traci na znaczeniu na rzecz nocnej Liturgii Wigilii Paschalnej.

Liturgia Wigilii Paschalnej jest najważniejszą celebracją w Roku Liturgicznym. Zgodnie z bardzo dawną tradycją noc poprzedzająca Niedzielę Zmartwychwstania powinna być czuwaniem na cześć Pana (Wj 12, 42). Wierni, posłuszni upomnieniu Ewangelii (Łk 12, 35 nn), trzymając w rękach zapalone świece. Wszystkie obrzędy Wigilii Paschalnej odbywają się w nocy: nie wolno ich rozpocząć, zanim nie zapadnie noc, a należy je zakończyć przed świtem niedzieli. Kapłani ubierają się w szaty mszalne koloru białego.

Liturgia Światła - Przed kościołem kapłan święci ogień, od którego zapala się paschał – symbol Chrystusa. Na świecy paschalnej kapłan kreśli krzyż i litery: Α (alfa) i Ω (omega). Oznacza to, że na początku był Bóg i on też przyjdzie na końcu jako miłosierny sędzia. Na paschale kapłan zapisuje bieżącą datę, chcąc podkreślić, że Chrystus przechodzi od punktu alfa (od stworzenia świata) do punktu omega (końca świata) historii zbawienia, która przechodzi również przez ten konkretny rok. Ponadto kapłan wbija w paschał pięć gwoździ (gron) symbolizujących pięć ran Chrystusa. Swoją symbolikę ma również światło świecy paschalnej, rozjaśniające mroki ciemnego kościoła, odwołuje się do Chrystusa, który rozprasza mroki ludzkiego życia, nadając mu sens, a także do stworzenia świata kiedy w mrokach ciemności rozbłysła światłość. Następnie diakon lub kapłan wnosi zapalony paschał do świątyni, zatrzymując się u progu, na środku świątyni i przed ołtarzem głównym śpiewając Światło Chrystusa. Lud odpowiada wówczas Bogu niech będą dzięki. Wszyscy zapalają świece od płomienia paschału, podając sobie światło. Następnie okadza paschał i śpiewa Exsultet – uroczyste Orędzie Wielkanocne zaczynające się od słów: "Weselcie się już zastępy Aniołów w niebie..."

Liturgia Słowa - W tym dniu przewidziane jest dziewięć czytań biblijnych: siedem starotestamentalnych, epistoła oraz ewangelia, które są przeplatane psalmami responsoryjnymi i modlitwami. Część czytań można pominąć, lecz zawsze należy przeczytać kluczowy urywek z Księgi Wyjścia, mówiący o przejściu przez Morze Czerwone. Po tym czytaniu lektor nie mówi "Oto słowo Boże", gdyż śpiewane po nim responsorium jest kontynuacją tego czytania.

Po ostatnim czytaniu ze Starego Testamentu i modlitwie, kapłan intonuje hymn Chwała na wysokości, w trakcie którego, podobnie jak podczas Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, uderza się we wszystkie dzwony, grają organy (kołatki zastępuje się dzwonkami i gongiem). Po uroczystym hymnie celebrans odmawia kolektę. Następnie lektor odczytuje Epistołę, a później śpiewane jest uroczyste Alleluja i psalm responsoryjny. Potem kapłan czyta Ewangelię i wygłasza homilię.

Liturgia Chrzcielna - Po homilii następuje liturgia chrzcielna w trakcie której śpiewana jest Litania do Wszystkich Świętych, po której celebrans błogosławi wodę chrzcielną, zanurzając w niej trzy razy paschał. Następnie, jeśli jest taki zwyczaj udziela się chrztu katechumenom i bierzmowania młodzieży.

Liturgia Eucharystyczna - Jej przebieg jest podobny do Liturgii Eucharystycznych innych niedziel.

Ceremonię kończy uroczysta procesja rezurekcyjna z Najświętszym Sakramentem, która jest radosnym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w triumfie Zmartwychwstałego. W niektórych kościołach procesja następuje nie po Wigilii Paschalnej, a przed pierwszą mszą poranną w niedzielę. Rozpoczyna się ona wtedy przy Grobie Pańskim, przy którym kapłan śpiewem oznajmia zmartwychwstanie Chrystusa. Po powrocie do kościoła odśpiewuje się hymn Chwała na wysokości. Po rozdaniu Komunii wiernym śpiewa się uroczysty Hymn Te Deum (Ciebie, Boga wysławiamy).

Od tej Niedzieli przy ołtarzu krzyż jest ozdobiony czerwoną stułą, a przez kolejne dni, aż do drugiej Niedzieli Wielkanocnej włącznie w obrzędach zakończenia mówi się:

K. Idźcie w pokoju Chrystusa. Alleluja, alleluja.

W. Bogu niech będą dzięki. Alleluja, alleluja.